NAUCZYCIEL Z DOKTORATEM

W dzisiejszych czasach coraz więcej osób zajmuje się tematyką własnego rozwoju, stara się podnosić swoje kwalifikacje, poszerzać zainteresowania, zdobywać nową wiedzę i umiejętności. Jednym ze sposobów jest zrobienie doktoratu.

Czym jest doktorat?

Stopień doktora jest stopniem naukowym nadawanym przez daną jednostkę, zazwyczaj uczelnię. Wbrew nazwie nie musi mieć nic wspólnego z  medycyną. Można go uzyskać w praktycznie każdej dziedzinie nauki lub sztuki. Niekiedy jest on błędnie nazywany tytułem naukowym. Należy jednak pamiętać, że w  Polsce istnieje tylko jeden tytuł naukowy profesora. Jest on najwyższy i nadawany przez Prezydenta za długoletnie i wybitne osiągnięcia naukowe. Oprócz tego istnieją dwa stopnie naukowe: doktor oraz doktor habilitowany. Mamy również tytuły zawodowe uzyskiwane po ukończeniu studiów I i II stopnia, np.: licencjat, inżynier, magister, magister sztuki, lekarz medycyny, itp.

Podstawowe warunki

Aby uzyskać stopień doktora należy spełnić dwa podstawowe warunki. Pierwszym z nich jest ukończenie studiów magisterskich, technicznych lub medycznych. Drugi warunek to napisanie pracy doktorskiej (tzw. rozprawy lub dysertacji) i  obronienie jej. Praca doktorska może mieć również formę własnej książki lub relacji z przeprowadzonych przez nas projektów naukowych. Ma ona zwykle charakter badawczy. W odróżnieniu od prac licencjackich i magisterskich musi spełniać kryterium oryginalności i niepowtarzalności. Oznacza to, że doktorant powinien zbadać i opisać temat, którym w Polsce jeszcze nikt się nie zajmował lub podejść do danego tematu w sposób zupełnie inny niż poprzednicy. W tym miejscu posłużę się własnym przykładem. Temat mojej pracy doktorskiej dotyczył samotności wśród osób z niepełnosprawnością ruchową i radzenia sobie z nią. Spełniał on powyższe kryteria, ponieważ co prawda wielu innych autorów podejmowało wcześniej tematykę samotności, lecz w odniesieniu do innych grup, np. młodzieży, seniorów, osób z różnymi niepełnosprawnościami i schorzeniami. Jednak żaden z nich nie pisał ściśle o osobach z  niepełnosprawnością ruchową. Poza tym wcześniejsi autorzy stosowali w swoich opracowaniach inne metody i techniki badawcze niż ja.

Szkoła doktorska lub doktorat z wolnej stopy

Istnieją dwa sposoby na zrobienie doktoratu – studia w szkole doktorskiej lub doktorat w trybie eksternistycznym (tzw. doktorat z wolnej stopy). Szkoły doktorskie są jednostkami naukowymi działającymi na uczelniach wyższych. Prowadzą one studia doktoranckie. Kształcenie w nich odbywa się w trybie stacjonarnym lub niestacjonarnym. Studia doktoranckie trwają zazwyczaj 4 lata. W ich trakcie wybieramy promotora, prowadzimy swoje badania i piszemy pracę doktorską. Na jej ukończenie i obronę możemy mieć maksymalnie 8 lat. Doktorat z  wolnej stopy pisany jest w trybie indywidualnym i realizowany bez konieczności uczestniczenia w  studiach doktoranckich.

Każda z tych ścieżek posiada swoje plusy i minusy. Podczas nauki w szkole doktorskiej doktorant zobowiązany jest do uczestniczenia w zajęciach oraz zaliczenia wszystkich egzaminów. Omawiana tematyka dotyczy nie tylko wybranych przez nas zainteresowań badawczych, lecz również treści bardzo ogólnych, np. związanych z metodologią badań naukowych. W czasie studiów doktoranckich należy również odbyć obowiązkowe praktyki polegające na przeprowadzeniu zajęć ze studentami. W przypadku doktoratu z wolnej stopy nie mamy takich obowiązków. Musimy zdać jedynie trzy egzaminy przed obroną naszej dysertacji. Nie otrzymujemy jednak stypendium doktoranckiego, które przysługuje podczas nauki w szkole doktorskiej. Minusem doktoratu w trybie eksternistycznym może być konieczność pokrycia jego kosztów. Kształtują się one różnie w zależności od danej uczelni. W ich skład wchodzą m.in. wynagrodzenia dla promotora, członków komisji i recenzentów. Z drugiej jednak strony, brak konieczności częstych dojazdów na uczelnię, konsultowanie się z promotorem osobiście, telefonicznie lub za pośrednictwem Internetu może być dobrym rozwiązaniem dla osób z niepełnosprawnością. Mogą oni ubiegać się o dofinansowanie kosztów doktoratu w ramach programu PFRON Aktywny Samorząd, który pokrywa 40% kwoty. Pozostałe koszty można rozłożyć na raty lub wnioskować u rektora uczelni o ich zmniejszenie. Doktorat z wolnej stopy może być również dobrym pomysłem dla osób lubiących pracować we własnym indywidualnym tempie. Wymaga ona jednak dużej samodyscypliny, wytrwałości, motywacji wewnętrznej i samodzielnego stawiania sobie celów. Dla niektórych może to być oczywiście dużym plusem i wyzwaniem.

Przewód doktorski

Na początku naszej przygody z doktoratem powinniśmy zastanowić się jakie dziedziny i tematy interesują nas najbardziej. W następnej kolejności wybieramy uczelnię, na której będziemy tworzyć naszą pracę doktorską. Placówka ta musi posiadać prawo do doktoryzowania w wybranej przez nas dziedzinie. Proces rekrutacji polega na złożeniu wniosku zawierającego życiorys kandydata, jego zainteresowania i dotychczasowe osiągnięcia naukowe. Następnie przeprowadzana jest rozmowa kwalifikacyjna, podczas której kandydat przedstawia swoje pomysły i koncepcję pracy doktorskiej. Po pozytywnym przejściu rekrutacji nasz przewód doktorski zostaje otwarty i możemy rozpocząć studia doktoranckie, a w przypadku doktoratu z wolnej stopy możemy rozpocząć pracę nad doktoratem.

Zaczynamy od wyboru promotora, czyli osoby specjalizującej się w wybranym przez nas obszarze nauki i posiadającej stopień doktora habilitowanego lub tytuł profesora. W trakcie przewodu prowadzimy nasze badania i piszemy pracę. Musimy także napisać co najmniej jedną lub dwie publikacje naukowe. Ich liczba zależy od wymagań na danej uczelni. Są to artykuły z wybranej przez nas dziedziny, które powinny być opublikowane w recenzowanych czasopismach naukowych. Ich aktualny wykaz znajduje się na stronie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Po zakończeniu pisania naszej pracy przekazujemy ją do oceny promotorowi, a następnie komisji doktorskiej. Gdy uzyskamy pozytywne oceny, przystępujemy do trzech egzaminów doktorskich mających formę ustną. Są to egzaminy z: dyscypliny podstawowej, czyli z dziedziny z którą związana jest nasza praca doktorska; języka obcego oraz dyscypliny dodatkowej. W przypadku doktoratu z nauk humanistycznych są to zwykle filozofia lub psychologia. Po zdaniu egzaminów doktorskich praca zostaje wysłana do recenzji przez dwóch niezależnych profesorów z dwóch różnych uczelni. Jeśli w którejś z  recenzji znajdą się poważne zastrzeżenia, dostajemy czas na dokonanie poprawek. Gdy obie recenzje będą pozytywne, wyznaczony zostaje dla nas termin obrony. Ma ona charakter mini wykładu, podczas którego doktorant przedstawia komisji uzyskane wyniki badań i najważniejsze wnioski ze swojej rozprawy doktorskiej. Obrona jest publiczna. Na sali oprócz komisji, w skład której wchodzą promotor, profesorowie z uczelni oraz dwóch recenzentów, mogą znaleźć się także inni doktoranci i pracownicy naukowi. Oni również mogą zadawać nam pytania. Po uzyskaniu pozytywnej oceny na obronie i zakończeniu obrad komisji kandydatowi zostaje nadany stopień doktora.

Czy jest trudno?

Dla każdego z nas pojęcie „trudny” może mieć inne znaczenie. Z pewnością praca nad doktoratem należy do zadań nieco bardziej wymagających niż pisanie innych prac dyplomowych, np. magisterskiej. Istnieje jednak jeden bardzo ważny aspekt. Decyzja o pisaniu doktoratu jest przeważnie ściśle związana z naszymi zainteresowaniami, a  więc czymś co lubimy i chcemy robić z własnej nieprzymuszonej woli. Jest ona zazwyczaj dokładnie przemyślana i dojrzała. Chęć pisania doktoratu wynika w dużej mierze z naszej motywacji wewnętrznej, potrzeby samorozwoju i zrobienia czegoś dla siebie. Zatem jeżeli lubimy coś robić i wiemy jaki mamy cel, to automatycznie czynność ta staje się dla nas mniej trudna, nawet jeśli po drodze napotykamy różne przeciwności i chwile zwątpienia. Warto również wiedzieć, że doktoratu nie musimy koniecznie zaczynać od razu po ukończeniu studiów II stopnia. Pracę nad nim można rozpocząć w każdej chwili. Czasami do takiej decyzji dojrzewa się kilka lat. Niektóre osoby uzyskują stopień doktora nawet po osiemdziesiątym roku życia. Tak więc, nigdy nie jest za późno.

Czy warto?

Moim zdaniem zdecydowanie tak. Doktorat daje możliwość działania i rozwoju na wielu polach. Jest doskonałą formą rozwoju osobistego i pracy nad sobą. Poszerza wiedzę, zainteresowania i horyzonty. Dzięki niemu stajemy się bardziej świadomi i dojrzali naukowo, np. wiemy w jakich źródłach najlepiej poszukiwać informacji na określony temat, a także jak odróżniać sprawdzone i wartościowe treści od niepotwierdzonych fake newsów oraz teorii spiskowych, których w sieci jest całe mnóstwo. W niektórych sytuacjach posiadanie stopnia doktora może przyczynić się do awansu zawodowego. Zależy to oczywiście od danego zawodu oraz wymagań w danym miejscu pracy. W przypadku nauczycieli doktorat pozwala na skrócenie ścieżki awansu zawodowego (art. 9c ust. 2 Karty Nauczyciela). Nie ma on jednak bezpośredniego przełożenia na wyższą pensję nauczyciela. Stwarza za to wiele dodatkowych możliwości zawodowych, np. większa szansa pracy na uczelni, pracy naukowej online, lepsze przygotowanie do tworzenia własnych projektów, wykładów, szkoleń, blogów naukowych, itp. Dla osób lubiących pisać posiadanie doktoratu jest okazją do publikowania własnych artykułów w różnego rodzaju czasopismach, publikacjach i specjalistycznych portalach internetowych. Ponadto mamy wiele możliwości poznania nowych ludzi o podobnych zainteresowaniach i ze środowisk naukowych. Doktorat jest wyzwaniem, które może dawać dużo satysfakcji i zadowolenia. Zachęcam wszystkich chętnych do jego podjęcia. Na więcej pytań związanych z doktoratem odpowiem w komentarzach. Zapraszam do ich zadawania.